Ngày 1.2.1989 Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam được quyết định thành lập. Cơ sở đặt tại 716 Nguyễn Kiệm, quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh. Trong lời phát biểu, Viện trưởng Thích Minh Châu đã nêu rõ chức năng và nhiệm vụ hoạt động của Viện. Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam là một bộ phận của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, trợ thủ cho Giáo hội trên con đường thực hiện nhiệm vụ cơ bản của Giáo hội.
Về tổ chức, Viện có hai hệ thống: Hội đồng Quản trị và các ban chuyên trách. Hội đồng quản trị gồm một Viện trưởng, bốn Viện phó, một Tổng thư ký. Có bốn ban chuyên trách Ban Phật giáo Việt Nam, Ban Phật giáo Quốc tế, Ban Phật học Chuyên môn, Ban Biên tập in ấn và xuất bản.
Mục đích ra đời của Viện nhằm tạo ra những điều kiện vật chất và cơ cấu về nhân lực và tài lực, đảm bảo thực hiện các yêu cầu của Giáo hội. Ngoài ra cũng nhằm đóng góp thiết thực vào phong trào Phật giáo Quốc tế, mở rộng đoàn kết hữu nghị giữa Phật giáo các nước.
Nhiệm vụ và chức năng của Viện là một bộ phận nghiên cứu của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, làm trợ thủ cho Giáo hội trên con đường thực hiện nhiệm vụ rất cơ bản đã đề ra ngay từ khi thành lập Giáo hội. Đó là “hoằng dương chánh pháp, chấn hưng tư tưởng trong sáng và tích cực trong giáo lý đức Phật, phát huy tính sáng tạo trong sự nghiệp hoằng pháp, kết hợp với tư tưởng của chủ nghĩa xã hội, khoa học của thời đại…”
Các hoạt động của Viện và của ban “không phải chỉ là lặp lại những tư tưởng đã có, mà phải là công việc có kế thừa, có chọn lọc, và có sáng tạo”. Làm sáng tỏ chánh pháp. Trong công tác phiên dịch Đại Tạng kinh, trước thuật, sáng tác, biên khảo, nghiên cứu diễn giảng… đều chú trọng đến mục đích chấn hưng các tư tưởng trong sáng và tích cực trong nền giáo lý đức Phật.
